بررسی علل فرسایش آبکندی در منطقه جوشقان و کامو استان اصفهان

خاک یکی از مهمترین منابع طبیعی هر کشور است. امروزه فرسایش خاک به عنوان خطری برای رفاه انسان و حتی برای حیات او به شمار می رود. فرسایش آبکندی یک نمونه بسیار شایع از فرسایش خاک می باشد که می تواند باعث کاهش حاصلخیزی خاک و محدودیت استفاده از اراضی گشته، و همچنین تاسیساتی از قبیل جاده ها، حصارها و ساختمانها را در معرض خطر قرار دهد. آبکند یک کانال با کناره های دارای شیب تند و یک پیشانی فرسایشی پر شیب و فعال است که به وسیله فرسایش ناشی از جریان سطحی متناوب ایجاد گردیده است. در پژوهش حاضر به بررسی عوامل موثر بر فرسایش آبکندی در منطقه مطالعاتی جوشقان و کامو واقع در بخش قمصر شهرستان کاشان و در دامنه کوه کرکس، طی مهر 91 تا اردیبهشت 92 می پردازد. هدف از این پژوهش تعیین تاثیر عوامل خاک، برخی از عوامل محیطی دیگر بر میزان پسروی آبکندها می باشد. بدین منظور تعداد 5 آبکند در منطقه انتخاب و نیمرخ عرضی ترسیم گردید. برای هر آبکند از دیواره نزدیک پیشانی از سه افق قابل مشاهده نمونه گیری خاک انجام شد. خصوصیات خاک از جمله: بافت، هدایت الکتریکی، رطوبت اشباع، اسیدیته، مقادیر یونهای کلسیم و منیزیم، میزان آهک، گچ، موادآلی ، میزان سدیم و درصد اجزاء بافت خاک در هر لایه، درصد سنگریزه، متوسط وزنی قطر خاکدانه ها و نسبت جذب سدیم اندازه گیری شد. همچنین در این مطالعه ارتباط بین طول آبکند و حجم آن مورد بررسی و آستانه های تشکیل آبکند محاسبه شد. نتایج این تحقیق نشان داد، که بیشترین آبکندها در دوره زمین شناسی نئوژن و سازند حساس شمشک در دوره ژوراسیک زمین شناسی مشاهده می شود. بطوری که در هر سه کاربری مرتع، کشاورزی و بند قرار داشتند. نتایج به دست آمده تفاوت معنی داری بین تعداد آبکندهای رخ داده در هر کاربری را نشان نداد. البته میزان پسروی آبکند در کاربری های مختلف متفاوت بود و بیشترین مقدار در کاربری مرتع و کمترین پسروی در آبکندهای کاربری بند مشاهده شدکه به ترتیب 54 و 5/9 سانتی متر بود. در بررسی فراوانی آبکندها در طبقات شیب تفاوتی بین تعداد آبکند در شیب های مختلف مشاهده نگردید. تعداد آبکندها در شیب های بین 6 تا 12 درصد بیشتر از طبقات دیگر بود. در حالی که آبکندهای خطی در شیب های کمتر از 6 درصد و بیشتر از 12 درصد نیز رویت شد. و طی بررسی بین طبقات شیب با میزان پسروی آبکندها اختلاف معنی داری وجود داشت و میزان پسروی در شیب های کمتر از 6 درصد بسیار بیشتر از شیب های دیگر بود. پسروی آبکندها در سازند شمشک و نئوژن اختلاف معناداری ندارند اما میزان فراوانی آبکندها به مراتب در سازند شمشک بیشتر از نئوژن بود که خود حساسیت سازند شمشک را نشان می دهد. در بررسی میزان پسروی آبکند در بافتهای مختلف مشاهده شد که اختلاف معناداری بین میزان پسروی آبکندها با نوع بافت وجود ندارد. اما میزان پسروی به ترتیب در بافت های لومی رسی شنی، رسی سیلتی، لومی شنی می باشد. و نیز در بررسی درصد فراوانی آبکندها در بافت های مختلف مشاهده شد که اختلاف معنی داری بین میانگین درصد فراوانی آبکندها با بافت خاک می باشد. به این صورت که میزان فراوانی آبکندها در خاکهای رسی سیلتی کمتر از دو بافت دیگر می باشد. و همچنین میزان فراوانی آبکندها در بافت لومی رسی شنی بیشتر از دو بافت دیگر بود. به طور کلی نتایج این مطالعه نشان داد که افزایش میزان ذرات ریز دانه به ویژه رس و سیلت تاثیر زیادی بر کاهش پسروی آبکندها در بافت های مختلف ایفا می کند. نتایج نشان می دهد که خاکهایی با داشتن میزان بیشتر مواد آلی، مجموع کلسیم و منیزیم مقدار پسروی کاهش می یابد و نیز ph خاک منطقه که بین 55/7 تا 88/7 باشد به دلیل افزایش کلسیم خاک در این ph ها میزان پسروی آبکندها کاهش می یابد. در مقابل مقادیر زیاد شن، سیلت، سدیم، درصد سنگریزه و هدایت الکتریکی باعث افزایش پسروی آبکندهای مطالعاتی می گردد. از دیگر عوامل تاثیرگذار می توان از نفوذ پذیری که با افزایش آن میزان پسروی کاهش می یابد و حاصل ضرب مساحت حوزه زهکش در شیب، ارتفاع وسط آبکند و میزان بارندگی روزانه اشاره کرد که با افزایش این موارد پسروی آبکندها افزایش می یابد. برای برآورد میزان فرسایش آبکندی از روی عکس های هوایی معادله حجم و طول آبکند محاسبه گردید.